1. Khái niệm
Tắc tuyến lệ hay còn gọi là tắc tuyến lệ đạo, là bệnh lý thường xảy ra khi hệ thống dẫn lưu nước mắt bị tắc nghẽn một phần hoặc hoàn toàn, khiến nước mắt ngập trong các ống nước mắt, gây ra triệu chứng chảy nước mắt sống làm cho mắt bị nhiễm trùng.
Thông thường, nước mắt được tiết ra liên tục từ tuyến lệ nằm phía trên của mỗi bên mắt sau đó thoát vào hai điểm lệ rất nhỏ nằm ở góc trong mi trên và dưới đồng thời sẽ tiếp tục chảy qua hai lệ quản nằm trong mí mắt để vào đến túi lệ ở mặt bên sống mũi, rồi được dẫn xuống mũi thông qua ống lệ mũi. Tại đây, nước mắt sẽ bốc hơi hoặc được tái hấp thu.
Cấu tạo tuyến lệ:
Thông thường, nước mắt được tiết ra liên tục từ tuyến lệ nằm phía trên của mỗi bên mắt sau đó thoát vào hai điểm lệ rất nhỏ nằm ở góc trong mi trên và dưới đồng thời sẽ tiếp tục chảy qua hai lệ quản nằm trong mí mắt để vào đến túi lệ ở mặt bên sống mũi, rồi được dẫn xuống mũi thông qua ống lệ mũi. Tại đây, nước mắt sẽ bốc hơi hoặc được tái hấp thu.
Cấu tạo tuyến lệ:
- Tuyến lệ nằm bên trong ở góc trên của mắt, và bên ngoài phía gần mũi nhất.
- Tuyến lệ gồm 2 loại: Tuyến lệ chính và tuyến lệ phụ. Tuyến lệ chính nằm giữa hố lệ của thành xương hốc mắt và nhãn cầu, gồm 2 phần: Một phần tuyến lệ gốc và một phần tuyến lệ mi. Tuyến lệ phụ gồm nhiều tuyến nhỏ, nằm dưới kết mạc.
Tuyến lệ có vai trò cung cấp nước mắt để giữ ẩm và bôi trơn cho bề mặt của mắt và màng của mí mắt. Nước mắt còn giúp làm giảm ma sát và loại bỏ bụi, mảnh vụn ra khỏi mắt để tránh nhiễm trùng.
2. Nguyên nhân gây tắc tuyến lệ
- Tắc nghẽn tuyến lệ bẩm sinh: Tắc nghẽn tuyến lệ bẩm sinh thường xảy ra ở trẻ sơ sinh, chiếm khoảng 6%. Với trường hợp này, hệ thống thoát nước mắt của trẻ không phát triển đầy đủ hoặc có một ống bất thường. Tắc tuyến lệ ở trẻ sơ sinh rất khó phát hiện do bé thường ngủ nhiều. Chi khi qua khoảng 2-3 tháng thì biểu hiện rõ ràng hơn.
- Tuổi tác: Những người lớn tuổi thường dễ bị tắc tuyến lệ do các lỗ nhỏ dẫn lưu nước mắt có thể bị thu hẹp lại và gây tình trạng tắc nghẽn.
- Mắt bị nhiếm trùng hoặc viêm: Mắt bị viêm có thể làm cho hệ thống dẫn lưu nước mắt hoặc mũi bị tắc. Đặc biệt, ta có thể thấy ở bệnh nhân viêm xoang rất hay bị tắc tuyến lệ.
- Sự phát triển bất thường của hộp sọ và khuôn mặt hay còn gọi là craniofacial bất thường. Hội chứng Down là một craniofacial bất thường , làm tăng khả năng tắc nghẽn của ống dẫn nước mắt.
- Bệnh nhân bị các chấn thương gần mũi hoặc tại mũi như bị gãy mũi và mô sẹo có thể làm tắc ống dẫn nước mắt, nếu không xử lý kịp thời thì khả năng bị bệnh tắc tuyến lệ rất cao.
- Các khối u: Có nhiều khối u gây ra tình trạng tắc nghẽn tuyến lệ trong đó có U nang hoặc sỏi.
- Polyp mũi: là mẩu thịt thừa hình thành từ niêm mạc mũi ở những người bị viêm mũi dị ứng trong xoang mũi, chèn ép hệ thống dẫn lưu nước mắt gây tắc tuyến lệ.
- Tác dụng phụ của một số thuốc hóa trị và phương pháp xạ trị ung thư có thể gây tắc tuyến lệ ở bệnh nhân bị ung thư.
3. Làm thế nào để nhận biết bị tắc tuyến lệ ?
- Khi khóc thì không có nước mắt nhưng bình thường không khóc, không có tác động gì về cảm xúc, lại có nước mắt tràn ra mi rồi xuống má, đồng thời có luồng trào ngược một thứ chất nhầy được sản xuất trong túi lệ.
- Những lúc cơ thể tăng cường sản xuất nước mắt như có gió, trời lạnh, tia nắng mặt trời chiếu, phần cuối ống mũi lệ bị tắc thì nước mắt càng tràn ra nhiều hơn.
- Mắt thường xuyên bị chảy gỉ, thị lực mờ dần, mắt bị đỏ ở tròng trắng và thường bị sưng đau ở phần góc trong của mắt.
- Bệnh nhân khi mắc bệnh tắc tuyến lệ, vi khuẩn sẽ mắc kẹt ở trong túi lệ mũi, do vậy khả năng gây nên tình trạng nhiễm trùng ở mức độ cao. Những dấu hiệu cho biết tình trạng nhiễm trùng đã diễn ra gồm có: Trên lông mi thường bị đóng váng, mắt bị mờ và chảy mủ, nước mắt có thể bị nhuốm máu, một số trường hợp có thể bị sốt.
4. Điều trị tắc tuyến lệ như thế nào?
Mỗi đối tượng và nguyên nhân gây bệnh sẽ có những phương pháp điều trị tắc tuyến lệ khác nhau.
- Đối với trẻ sơ sinh bị tắc tuyến lệ bẩm sinh: Nhiếu trường hợp trẻ sơ sinh bị mắc tắc tuyến lệ không cần phải điều trị, vì khoảng 90% tuyến lệ có thể “tự khai thông” trở lại khi trẻ 1-2 tuổi. Tuy nhiên trong quá trình tuyến lệ chưa thông hẳn, cha mẹ cần biết cách làm vệ sinh cho bé như sau:
+ Sử dụng bông mềm hoặc khăn vải xô mềm chấm nước đun sôi để nguội hoặc nước muối sinh lý NaCl 0.9%
+ Nhẹ nhàng lau mắt cho bé, lấy hết gỉ mắt… Lưu ý lau hết sức cẩn thận và nhẹ nhàng để tránh trầy xước mi gây viêm nhiếm. Nếu thấy mắt bé có hiện tượng sưng đỏ cần đưa ngay đến các bệnh viện mắt uy tín để có phương pháp điều trị phù hợp.
Nên massage 2-4 lần/ ngày để mắt bé luôn được sạch sẽ.
+ Nhẹ nhàng lau mắt cho bé, lấy hết gỉ mắt… Lưu ý lau hết sức cẩn thận và nhẹ nhàng để tránh trầy xước mi gây viêm nhiếm. Nếu thấy mắt bé có hiện tượng sưng đỏ cần đưa ngay đến các bệnh viện mắt uy tín để có phương pháp điều trị phù hợp.
Nên massage 2-4 lần/ ngày để mắt bé luôn được sạch sẽ.
- Với các bệnh nhân bị chấn thương vùng mắt gây tắc tuyến lệ: Bác sĩ sẽ theo dõi cho đến khi vết thương lành. Trường hợp vết thương lành mà tuyến lệ vẫn tắc, khi đó, bác sĩ sẽ đưa ra liệu pháp điểu trị phù hợp.
- Đặt luồn ống thông: Phương pháp này sử dụng các ống nhỏ silicone hoặc polyurethane để mở các tắc nghẽn thu hẹp trong phạm vi hệ thống ống nước mắt. Trước khi tiến hành đặt luồn ống cần gây tê cho bệnh nhân.
- Giãn thông qua ống thông bóng: Phương pháp này sử dụng để mở các đoạn thu hẹp hoặc bị chặn bởi sẹo, viêm và các nguyên nhân khác. Đối tượng được chỉ định sử dụng phương pháp này là các trẻ sơ sinh, trẻ mới tập đi hay người trưởng thành mắc bệnh tắc tuyến lệ một phần.
- Phẫu thuật mở túi lệ xuống đến tận mũi:chỉ định cho người lớn và trẻ lớn bị chống chỉ định ống thông, ngoài ra nó còn được chỉ định cho trẻ sơ sinh và trẻ mới biết đi với ống dẫn nước mắt bị tật bẩm sinh khi đã sử dụng các phương pháp khác mà không có hiệu quả. Phẫu thuật nhằm giúp mở lối loát nước mắt vào mũi.
- Nội soi: phương pháp này có nhiều ưu điểm như không có vết mổ, vết sẹo, và quá trình hồi phục thường là nhanh hơn và dễ dàng hơn, tuy nhiên nó cũng có mặt hạn chế như tỷ lệ thành công không cao như với các thuật mổ mở và đòi hỏi bác sĩ phẫu thuật được đào tạo chuyên môn cao.
5. Cách phòng ngừa bệnh tắc tuyến lệ
Việc phòng ngừa tắc tuyến lệ ở trẻ sơ sinh rất khó vì trẻ thường mắc ngay khi chào đời và sẽ tự khỏi sau một thời gian từ 1- 2 năm.
Những trường hợp bị chấn thương ở mắt để tránh bị tắc tuyến lệ cần điều trị dứt điểm và tránh các bệnh nhiễm trùng bằng cách:
Những trường hợp bị chấn thương ở mắt để tránh bị tắc tuyến lệ cần điều trị dứt điểm và tránh các bệnh nhiễm trùng bằng cách:
- Tránh tiếp xúc với các bệnh nhân đang bị viêm kết mạc
- Thường xuyên rửa tay sạch và kỹ trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
- Khi có cảm giác ngứa mắt hay xốn mắt, không nên dụi hay chà mắt.
- Không nên dùng chung mỹ phẩm hay các dụng cụ trang điểm với người khác đặc biệt là các loại bút kẻ mắt và thuốc bôi mi.
